1. 是 (shì)
Мағынасы: «болу» (to be).
Мысалы: Wǒ shì xuésheng (Мен студентпін).
Кіріспе
Бұл сабақта біз қытай тіліндегі жеке есімдіктерді, негізгі етістіктерді және қарапайым сөйлемдердің құрылымын қарастырамыз. Бұл тақырыптар сізге күнделікті сөйлесуде ең қажетті негіздерді береді.
Жеке есімдіктер
Қытай тіліндегі жеке есімдіктер (人称代词 rénchēng dàicí) өте қарапайым. Төменде жиі қолданылатындары:
- wǒ (我) – мен
- nǐ (你) – сен (Сіз)
- tā (他/她/它) – ол (ер/әйел/жансыз затқа қатысты)
- wǒ men (我们) – біз
- nǐ men (你们) – сендер (сіздер)
- tā men (他们/她们/它们) – олар
Айырмашылығы: 他 (tā) ер адамға, 她 (tā) әйел адамға, 它 (tā) жансыз немесе жануарға қатысты қолданылады. Көпше түрінде соңына -men жалғауы жалғанады (tā men, wǒ men, nǐ men).
Негізгі етістіктер
Қарапайым сөйлесу үшін жиі қолданылатын етістіктерді білген маңызды. Қытай тілінде етістіктер негізінен қимылды тікелей көрсетеді және шақ (өткен, осы, келер шақ) бөлек көмекші сөздер арқылы беріледі.
2. 有 (yǒu)
Мағынасы: «ие болу», «бар болу» (to have).
Мысалы: Wǒ yǒu péngyǒu (Менің достарым бар).
3. 去 (qù)
Мағынасы: «бару» (to go).
Мысалы: Wǒ qù xuéxiào (Мен мектепке барамын).
4. 来 (lái)
Мағынасы: «келу» (to come).
Мысалы: Nǐ lái zhèlǐ (Сен мұнда кел).
Қарапайым сөйлем құрау
Қытай тілінде сөйлем құрылымы ағылшын тіліне ұқсас: Бастауыш + Етістік + Толықтауыш тәртібі жиі қолданылады.
Мысалы:
Wǒ + shì + lǎoshī (Мен мұғаліммін).
Мұнда Wǒ – бастауыш, shì – етістік «болу», lǎoshī – толықтауыш «мұғалім».
Сұраулы сөйлем құрау үшін 吗 (ma) шылауын қолданамыз. Ол сөйлемнің соңына қойылады:
Wǒ shì lǎoshī ma? (Мен мұғаліммін бе?)
Nǐ yǒu shū ma? (Сенде кітап бар ма?)
Шағын Тест
1. «Мен» деген сөзді қытай тілінде қалай айтамыз?
2. «去 (qù)» етістігінің қазақша аудармасы қандай?
3. «Сен мұнда кел» сөйлемін қытай тілінде қалай айтасыз?
4. Сұраулы сөйлемде «吗 (ma)» шылауы қай жерде орналасады?